Bugün Quadratic Funding'den bahsedeceğim ama ondan önce basitçe Public Goods nedir biliyor olmanız gerekiyor.
Public Goods ~ Kamu malı nedir?
Kamu malı nedir anlamak için önce kamu nedir biliyor olmanız gerekiyor.
Bir amaç için bir araya gelmiş ve ortaklaşa çalışan organizmaların tamamına verilen isim kamu.
Bir insan ortalama 38 trilyon hücreden oluşuyor; hücrelerimiz neye hizmet ettiğini bilmeden kendi varlığını sürdürmek için çalışıyor; bizim varlığımızın motoru olduğundan bi haber bir şekilde.
Her bir hücrenin içindeki organeller de aslında bireysel çalışıyor ama aslında ortak bir şekilde bir yandan da hücrenin varlığına hizmet ediyorlar.
Hücreler organları organlar da insanları oluşturuyor ve insanlar tüm bu ekosistem'e "ben" diyor ve psikoloji bilimi doğuyor.
Her bir "ben" de bireysel çıkarları için çalışırken bir yandan da ortak çıkarları için aslında "Millet" ismi verilen büyük bir organizmaya hizmet ediyor ve "sosyoloji" bilimi doğuyor.
Kamu malları tüm bu "ben" lerin hepsine ait olan "millet" in oluşabilmesi için gerekli meteryal'ler (material) aslında ve millet bütünlüğü'nün iskeleti.
-
Rival rekabet anlamına geliyor
-
Non-rival'de rekabetçi olmayan anlamına geliyor.
-
Excludable olmasa da olur.
-
Non-Excludable : olmazsa olmaz.
-
Good'da eşya mal, mülk anlamına geliyor.
Şimdi size bir örnek bir mülk söyleyeceğim onun rival, Non-rival, Excludable ve ya Non-Excludable olduğunu bulacağız.
- Ferrari : Non excludable değil mi yani olmasa da olur ve rival yani rekabetçi.
- Fiber internet : Rekabetçi değil herkes erişebilir ama ekstra para vermen lazım olmasa da olur mu evet olur normal internet'e de sahip olabilirsin bu da excludable yani dışlanabilir gibi.
Public goods yani kamu malları hem dışlanamaz yani olmazsa olmaz kategorisinde hemde rekabetçi olmadan sahip olunabilir olması gerekli olan şeylere denir.
Şimdi kamunun parası ile vergilerle toplanan bir para var ve bu para yine kamu yararına harcanacak bu ortak para ile ne yapılacağına kim karar verecek?
Quadratic Voting nedir?
Bir projeye iki kişinin büyük miktarda para vererek direkt %99 sahibi olması ve kalanı az para veren 100 kişinin %1 ini bölüşmesi yerine parayı olabildiğince kamu yararına yani çoğunluğun yararına ve fazlalığına olabilecek şekilde dağıtma yöntemi.
Mesela aslında Cuba ilk başta Che Guevara'dan önce tamamen amerikalı şirketler ve bazı zenginler'e olacak şekilde orantısız şekilde bölünmüş.
CHE bunu anladığı için ülkeyi quadratic bir şekilde böleceğini halka açıklayınca halkın desteğini doğal olarak alıp bir efsane haline gelmiş.
Ben istanbul sokaklarında dolaştığım'da bazen ne kadar merkeziyetsiz dağıtım yapıldığını görüp hayret ettiğim oluyor.
Matematiksel detaylar
Mesela izmir'den bir örnek vermek istiyorum izmir büyükşehir belediyesi'nin 50 milyon TL kamunun parasını yine kamunun isteklerine itaat edecek şekilde bölüştürmesini istediğini var sayalım.
Sizden istedikleri şey tam olarak İzmir için bir proje yapın ve bu projeye Quadratic Voting ile bağış toplayın yani aslında her bağış bir yandan vote yani oy ama bu oylama quadratic voting şeklide oluyor ve 50 milyon TL public good yani kamu yararına matematiksel olarak en doğru şekilde dağıtılması isteniyor gibi düşünün.
Yukarıdaki örnek üzerinden matematiksel olarak olayı açıklayacağım ama QF ile alakalı bir cümle kurmam lazım ki devamını anlayabilesiniz.
QF 'de katılımcıların sayısı ve verdikleri para ikisi birden önemlidir.
yani azar azar çok sayıda kişinin bağış yaptığı bir proje 50 milyon TL lik havuzdan 45 milyon TL çekebilirken az sayıda da olsa çok zenginlerin bağış yapması bu projeden en fazla 15 milyon TL çekebilmelerine neden olur yani sonuç olarak demoktarik olarak en doğru optimal seçimi yapmış olabiliyoruz zengin olan adam gelip parayı basıp bu para ile stadyum açılmasını sağlayamıyor yani…
Şimdi bu belediyenin dağıttığı 50 milyon TL den bütçe almak için 2 adet proje olduğunun düşünelim
- proje Güzel yalıda bulunan bu taşlarla dolu plajı kumlarla doldurup bu plajı
mimami beach sahiline benzetmek
- projemizde güzelyalıda güzelyalı spor için dev bir stadyum yapmak.
50 Milyon TL'den bütçe almak için 50 TL-50 tl 15 adet toplamda 750 TL bağış alan projeye toplam 50 milyondan 37 Milyon TL para giderken.Toplamda 2000 TL bağış toplamasına rağmen 2. proje 50 milyon TL grand' ödülden sadece 13 milyon TL pay alabildi.
Buradan Quadratik hesaplamaları kendiniz de yapabilirsiniz aşağıya link bıraktım.
LET'S TALK ABOUT MATH.
Şimdi ciddi ciddi matematik kullanıp yukarıdaki örneği yapalım ama isterseniz önce bütçeyi 50 milyon tl değil de 5000 TL diye ufaltayıp hesap yapamadığımdan değil normal bir insanın anlamasının kolay olması için ve toplamda da 5 tl 5tl toplam 1. proje 75 TL toplamış olsun.2. proje de 100 TL 100 TL 2 kişiden toplam 200 TL toplamış olsun. Sıfırları sonra istersek geri ekleriz.
1- Dağıtılacak tutar 5000 TL
2- 1. projeye toplam katılan kişi sayısı 15 kişi.
3- 2. projeye toplam katılan kişi sayısı 2 kişi.
Denklemimizin içine tüm bu sayıları filan yedirmemiz lazım.
Desmos üzerinde matematiksel hesaplamaları yaptım link aşağı bırakıyorum geliştirmek ve deneme yapmak isteyenler yapabilir.
https://www.desmos.com/calculator/k2tromh6dd
Yukarıda olduğu gibi 1. aşamada kişi sayısı ile verdikleri paraların kökünü alarak toplıyorum şimdi herkes 5 TL verdiği için 15 ile çarpabildim başkaları farklı paralar verirse seve seve hepsinin kökünü alıp toplamanız lazım :D
ikinci aşamada da aynısını yaptım ve aslında public goods yani kamudan kaç para toplayabileceklerinin yüzdesini hesapladım. sonra toplam katılan kişi sayısına bölüp alacaklar para ile çarparak ikisinin toplamının aldıkları paraların toplamlarının 5000 tl olacağı şekilde basit bir formül yazdım ve kimin kaç para alacağını quadratik olarak hesapladım.Quadratic bilmeyenler için ikinci dereceden denklem demek.Son olarak Sybil attack nedir açıklayıp bitireceğim.
Her türkün ilk aklına gelen şu olmuştur madem öyle ben vereceğim 1000 dolar parayı 100 er dolar olarak annemden kardeşimden halamdan birer hesap açarak hallederim kamu mallarını yağmalarım OHHHHH diye geçmiştir. işte buna sybil attack deniyor ve çözmek için kişilerden sms, onayı mail onayı falan ne kadar çok doğrulama alırsan sybil attack o kadar önüne geçmiş oluyorsun falan filan detayları kendiniz öğrenin sybil attack gibi kötü konulardan bu makalede detaylı bahsetmeme gerek yok genel bilin yeterli.Umarım faydalı bir içerik olmuştur eğer fayda gördüyseniz normalden çok paylaşın çünkü bu içerik basit öylesine yazılmış bir içerik değil.Bilirsin…
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder